072 Độ Hoài hữu cảm Hoài Âm Hầu 渡淮有感淮陰侯

尋常一飯報千金
五載君臣分誼深
推食解衣難背德
藏弓烹狗亦甘心
百蠻谿峒留苗裔
兩漢山河變古今
惆悵江頭思往事

斷雲衰草滿淮陰

 
Độ Hoài hữu cảm Hoài Âm Hầu (1)

Tầm thường nhất phạn báo thiên câm (2)
Ngũ tải quân thần phận nghị thâm
Thôi thực giải y (3) nan bội đức
Tàng cung phanh cẩu (4) diệc cam tâm
Bách Man (5) khê động lưu miêu duệ
Lưỡng Hán sơn hà biến cổ câm
Trù trướng giang đầu tư vãng sự
Đoạn vân suy thảo mãn (6) Hoài Âm

Chú thích

(1) Hoài Âm Hầu 淮陰侯: Tức Hàn Tín 韓信 (230 trước CN - 196 trước CN), người đất Hoài Âm (thuộc tỉnh Giang Tô ngày nay).

(2) Nhất phạn báo thiên kim 一飯報千金: Hàn Tín thuở trẻ nhà nghèo, được bà phiếu mẫu (làm nghề giặt quần áo) cho bữa cơm. Sau thành công, Hàn Tín trả ơn nghìn vàng.

(3) Thôi thực giải y 推食解衣: Hàn Tín giúp Lưu Bang lập nên nghiệp đế thành Hán Cao Tổ. Hán Cao Tổ phong Hàn Tín làm Sở Vương. Người nước Tề là Khoái Thông 蒯通 biết rằng cái thế hơn thua trong thiên hạ tùy thuộc ở nơi Hàn Tín (...), muốn thuyết phục Hàn Tín cùng với Hán, Sở tạo thành cái thế chân vạc. Hàn Tín nói: "Hán vương đãi tôi rất hậu, nhường xe cho tôi đi, nhường áo cho tôi mặc, nhường bữa cho tôi ăn (...); tôi há dám đuổi theo mối lợi mà quay lưng lại với điều nghĩa!"

(4) Tàng cung phanh cẩu 藏弓烹狗: Sau Hàn Tín bị nghi oan làm phản, bị Hán vương giáng làm Hoài Âm Hầu, rồi bị Lữ Hậu giết cả ba họ. Quả đúng như người ta nói : "Con thỏ tinh khôn mà chết, thì con chó săn giỏi bị luộc, đám chim bay cao mà hết, thì chiếc cung tốt xếp xó; nước địch mà phá xong, thì người mưu thần chết." (Xem Sử ký của Tư Mã Thiên, Giản Chi và Nguyễn Hiến Lê dịch, Lá Bối xuất bản, 1972, Saigon, Việt Nam, trang 573-580).

(5) Bách Man ... miêu duệ 百蠻谿峒留苗裔: Tương truyền, để giúp Hàn Tín có con cháu nối dõi, hai người bạn Tiêu Hà 蕭何 và Khoái Triệt 蒯徹 (tức là Khoái Thông 蒯通 — viết không kiêng tên húy của Hán Vũ Đế 漢武帝 là Lưu Triệt 劉徹) đã che giấu nàng hầu đang có mang của Hàn Tín trong rừng núi phương nam, ở đất Bách Man.

(6) mãn 滿: có bản chép là cách 隔.

Dịch nghĩa:
Qua sông Hoài, nhớ Hàn Tín

Được cho một bữa cơm thường, đền ơn ngàn vàng
Năm năm trời, tình nghĩa vua tôi thật thắm thiết
Ơn đức nhường cơm sẻ áo thật khó quên
Dù chịu nạn 'cất cung giết chó' cũng cam lòng
Trong khe động đất Bách Man còn để lại dòng giống
Núi sông hai nhà Hán thay đổi theo thời gian
Qua bến sông, ngậm ngùi nhớ chuyện cũ
Mây rời rạc, cỏ úa tàn tràn đầy đất Hoài Âm

Dịch thơ:
Qua sông Hoài, nhớ Hàn Tín

Bát cơm Phiếu Mẫu trả nghìn vàng
Thắm thiết vua tôi nghĩa nặng mang
"Sẻ áo nhường cơm" thêm cảm đức
"Giấu cung giết chó" cũng cam lòng
Đất Man khe động còn con cháu
Nhà Hán cơ đồ đâu bóng vang
Bến nước ngậm ngùi ôn chuyện cũ
Rạc rời mây cỏ úa Hoài Âm.

(Đặng Thế Kiệt dịch)